[ Pobierz całość w formacie PDF ]
i wprowadzającej w ruch swoimi popędami oraz
przemianami. Dlatego też podobał mi się twój wy-
wód o zgodności i harmonii w naturze, którą na-
zwałeś złączoną, czy związaną, jak gdyby węzłem po-
krewieństwa. Natomiast nie pochwalam twojego
twierdzenia, jakoby mogło się to dziać wyłącznie
dzięki temu, że naturę utrzymuje w całości jeden
boski duch ożywczy. W rzeczywistości utrzymuje się
ona i trwa własną mocą, a nie mocą bogów. Jest
w niej też pewna zgodność, którą Grecy nazywają
ÃŵÀ¬¸µ¹±, czyli sympatiÄ…; lecz im gÅ‚Ä™bsza jest ta
zgodność sama przez się, w tym mniejszym stopniu
trzeba ją uważać za dzieło boskiego rozumu.
A jak rozstrzygacie zagadnienie wysunięte przez
Karneadesa? Sprowadza się ono do tego, że jeśli
żadne ciało nie jest nieśmiertelne, to żadne nie jest
również wiecznotrwałe; żadne ciało zaś nie jest ani
nieśmiertelne, ani nawet niepodzielne, to jest takie,
które nie dałoby się rozebrać na części składowe lub
rozdrobnić. Ponieważ każda żywa istota jest z na-
tury swej obdarzona zdolnością do znoszenia róż-
nych odczuć, żadna z nich nie może uniknąć od-
bierania jakichś z zewnątrz pochodzących doznań,
to jest pewnego rodzaju konieczności znoszenia cier-
pień. A jeśli każda żywa istota jest właśnie taka,
to żadna z nich nie jest nieśmiertelna. Podobnie też,
jeśli każdą żywą istotę można pokrajać i podzielić,
183
to żadna z nich nie jest niepodzielna i niezniszczalna.
A przecież wszelka żywa istota przysposobiona jest
do odbierania i znoszenia pochodzÄ…cych z zew-
nątrz doznań. Zatem wszelka żywa istota nieunik-
nienie musi być śmiertelna, podzielna oraz znisz-
czalna. Bo tak jak zmienny jest wszelki wosk i nie
ma rzeczy woskowej, która by mogła trwać w stanie
niezmiennym, podobnie nie ma rzeczy niezmiennej
ze srebra albo z miedzi, jeśli srebro lub miedz od-
znaczają się z przyrodzenia zmiennością. W tenże
sam sposób, jeśli wszystkie istniejące.... [tworzywa],
z których powstają wszelkie rzeczy, są zmienne, to
żadne ciało nie może być niezmienne. A właśnie
waszym zdaniem te substancje, z których składa się
wszystko, są zmienne. Przeto zmienne jest także
wszelkie ciało. Ale gdyby istniało ciało nieznisz-
czalne, nie wszystko byłoby zmienne. Stąd wynika,
że wszelkie ciało jest zniszczalne. Jako że wszelkie
ciało jest albo wodą, albo powietrzem, albo ogniem,
albo ziemią, albo czymś złożonym ze wszystkich
tych substancyj lub z niektórych; wśród nich zaś nie
ma takiej, która by nie ulegała zniszczeniu. Bo
i wszelka rzecz składająca się z ziemi da się rozdrob-
nić, i woda jest tak płynna, że łatwo można ją wy-
przeć i rozproszyć; ogień zaś i powietrze za każdym
potrÄ…ceniem nader Å‚atwo siÄ™ poruszajÄ…, a z istoty
swej są najbardziej ustępliwe i lotne. Poza tym wszyst-
kie te substancje ginÄ…, gdy zmieniajÄ… swojÄ… naturÄ™.
A dzieje siÄ™ to wtedy, gdy ziemia przemienia siÄ™
w wodÄ™, gdy z wody powstaje powietrze, a z po-
wietrza eter oraz gdy żywioły te przekształcają się
184
jeden w drugi w odwrotnym porządku. Jeśli wiec
rzecz ma się tak, iż ginie tworzywo, z którego składa
się każda żywa istota, to żadna z tych istot nie jest
wiecznotrwała. Zresztą gdybyśmy to nawet pominęli,
to i tak nie moglibyśmy znalezć żadnej żywej istoty,
która by się nigdy nie narodziła i miała zawsze trwać
w przyszłości. Przecież każde żywe stworzenie ma
czucie; a więc odczuwa i ciepło, i chłód, i słodycz,
i gorycz. %7ładen z jego zmysłów nie może doznawać
tylko odczuć przyjemnych bez odbierania wrażeń
nieprzyjemnych. Jeśli więc czuje rozkosz, to czuje
też ból. Co zaś doznaje bólu, nieuniknienie musi
również ulegać zniszczeniu. Należy tedy przyznać,
że wszelka żywa istota jest śmiertelna. Jeśli, dalej,
jest coÅ› takiego, co nie odczuwa ani rozkoszy,
ani bólu, to nie może być istotą żyjącą; a jeśli jest
żywą istotą, to musi koniecznie odczuwać jedno
i drugie; ponieważ zaś ma te odczucia, nie może
być czymś wiecznotrwałym. Otóż każda żywa istota
je ma; a zatem żadna z takich istot nie jest wieczno-
trwała. Spójrzmy na to od innej nieco strony. Wszak
nie może być takiej istoty ożywionej, która by była
wolna od wrodzonego pożądania lub odrazy. Po-
żąda się tego, co jest zgodne z naturą, a czuje się
odrazę do rzeczy przeciwnych naturze. Otóż każda
żyjąca istota czegoś pożąda i czegoś unika. To, od
czego ucieka, jest przeciwne naturze; a co jest prze-
ciwne naturze, oddziaływa niszcząco. Zatem każda
żywa istota musi zniszczeć. Niezliczonymi sposo-
bami można wykazać i dowieść, że nie ma obda-
rzonej czuciem istoty, która by nie miała zginąć.
185
Bo przecież wszystko, co tylko odczuwamy zimno
i ciepło, rozkosz i ból, jak również inne rzeczy
jeżeli zbytnio się powiększy, powoduje zgubę. A że
nie ma żyjącej istoty bez czucia, żadna z nich więc
nie jest wiecznotrwała. Wynika to i z tego, że wszelka
żywa istota może być albo z natury swej prostsza,
to znaczy może być stworzona z samej ziemi lub z sa-
mego ognia, z samego powietrza lub z samej wody
(chociaż nie można sobie nawet wyobrazić, jak by
wyglądała taka istota), albo składać się z kilku
substancyj. Lecz każda z tych substancyj ma w świe-
cie właściwe dla siebie miejsce i z mocy przyro-
dzenia tam podąża. Jedna więc kieruje się na dół,
druga do góry, a trzecia do środka. Mogą one po-
zostawać w związku ze sobą tylko przez pewien
czas, natomiast w żaden sposób nie mogą być po-
łączone na stałe: każda substancja koniecznie
musi być ściągnięta do odpowiedniego dla siebie
miejsca. %7ładna tedy żywa istota nie jest wieczno-
trwała.
Atoli wasi zwolennicy, Balbusie, zwykli wszystko
sprowadzać do pierwiastka ognistego. Jak sądzę, na-
śladują pod tym względem Heraklita, którego naukę
nie wszyscy zresztą wykładają jednakowo. Ponieważ
także on sam nie chciał, by dobrze rozumiano jego
słowa, przeto zostawmy je na boku. Ale i wy mó-
wicie, że wszelka moc znajduje się w ogniu, że więc
istoty żywe giną, gdy zabraknie im ciepła, i że w ca-
łym świecie jeno to żyje i trwa w dobrym stanie,
co jest ciepłe. Ja jednak nie pojmuję, w jaki sposób
giną ciała przy zaniku ciepła, a nie giną przy utra-
186
[ Pobierz całość w formacie PDF ]